Temmuz seçimlerinde bağımsız aday sayısında önceki seçimlerle kıyaslandığında büyük bir patlama yaşanırken, seçime ilişkin yapılan tahminler de 23.Dönem meclisine rekor düzeyde bağımsız milletvekili gireceğine işaret ediyor. 22 Temmuz seçimlerine yönelik beklentiler bağımsız milletvekili sayısının 30’u aşacağı yönünde. Peki çok partili siyasal yaşama geçilen 1946’dan bu yana Meclis’e kaç bağımsız milletvekili girdi, en çok bağımsız milletvekilini Meclis’e gönderen iller hangisi oldu, 22 Temmuz seçimlerinde bağımsız aday sayısında neden patlama yaşandı, bağımsız adaylığın tercih edilmesinde etkili olan nedenler neydi? İşte cevapları…

Türkiye çok partili siyasal yaşama geçtiği 1946’dan bu yana tam 15 kez genel seçim sandığını önünde buldu. 22 Temmuz’da ise seçmen 16. kez sandığa gidecek ve önümüzdeki döneme damgasını vuracak siyasi tabloyu belirleyecek. 22 Temmuz seçimleri, önceki seçimlerden bağımsız aday sayısı itibariyle önemli farklılıklar gösterirken, yapılan tahminler ise bağımsız aday sayısındaki patlamanın, seçimlerden sonra oluşacak Meclis tablosunda da kendini göstereceği yönünde.

1946’DAN BU YANA BAĞIMSIZ ADAY SAYISI

ANKA’nın derlemelerine göre, çok partili siyasal yaşama geçilen 1946’dan bu yana Meclis’e toplam 47 bağımsız milletvekili girdi. 1946 seçimlerinde 7 olan bağımsız milletvekili sayısı 1950 seçimlerinde 3 oldu. 2 Mayıs 1954’de yapılan seçimlerinden sonra ise Meclis’te 3 bağımsız milletvekili yer aldı. DP’nin 424, CHP’nin 178, CMP’nin 4 ve HP’nin de 4 milletvekilliği kazandığı 1957 seçimlerinde ise Meclis’e bağımsız milletvekili giremedi. Yine CHP’nin 173, AP’nin 158, CKMP’nin 54 ve YTP’nin de 65 milletvekili çıkardığı 1961 seçimlerinde de Meclis’te bağımsız milletvekili yer almadı.

1965’TE MECLİS’İN TEK BAĞIMSIZI TİP’Lİ ÇETİN ALTAN

1965 yılında yapılan ve AP’nin 240, CHP’nin 134, MP’nin 31 ve YTP’nin de 19 milletvekili ile Meclis’e girdiği genel seçimlerde ise TBMM’nin tek bağımsız milletvekili Türkiye İşçi Partisi listesinden bağımsız olarak seçilen gazeteci yazar Çetin Altan oldu.

TARİHTEKİ REKOR 1969 SEÇİMLERİNE AİT

22 Temmuz seçimlerine yönelik beklentiler bir yana tarihte, bağımsız milletvekili seçimi konusundaki rekor ise 1969 seçimlerine ait. 12 Ekim 1969’da yapılan seçimlerde AP 256, CHP, 143, GP 15, MP 6, MHP 1, BP 8, TİP 2, YTP 6 milletvekili çıkarırken, TİP’in girmediği seçimde 13 TİP’li bağımsız milletvekili olarak Meclis’e girdi.

ERBAKAN DA BAĞIMSIZ GİRDİ

Bağımsız milletvekilleri arasında, kapatılan Refah Partisi’nin genel başkanı ve eski başbakanlardan Necmettin Erbakan (Konya) ile Ali Rıza Septioğlu (Elazığ) gibi isimler de yer aldı. 1969 seçimlerinde Meclis’e bağımsız milletvekili gönderen iller ise Adıyaman, Bingöl, Diyarbakır, Elazığ, Hatay, Konya, Malatya, Kahramanmaraş, Mardin (2), Muş, Tokat ve Van oldu.

ELAZIĞ ÖNCE SEPTİOĞLU’NU SONRA AĞAR’I BAĞIMSIZ GÖNDERDİ

CHP’nin 185, AP’nin 149, DP’nin 45 ve MSP’nin 48 milletvekiliyle Meclis’e girdiği 1973 seçimlerinde ise 6 bağımsız milletvekili TBMM’de yer aldı. 5 Haziran 1977 seçimlerinde Meclis’e 4 bağımsız milletvekili girerken isimler arasında da Ali Rıza Septioğlu bir kez daha Elazığ bağımsız milletvekili olarak yer aldı. Aynı seçimde CHP 213, AP 189, MSP 24 ve MHP de 16 milletvekili ile Meclis’te temsil edildi. İki dönem Ali Rıza Septioğlu’nun bağımsız milletvekili olarak seçen Elazığ 1980 sonrası seçimlerde de yine iki kez Mehmet Ağar’ı üst üste bağımsız milletvekili olarak seçti.

DARBE SONRASININ İLK SEÇİMİ, ESKİ BAŞBAKAN ULUSU MDP LİSTESİNDEN BAĞIMSIZ

12 Eylül 1980 darbesinin ardından yapılan 1983 seçimlerinde ise, Haluk Bayülken (Antalya); Sabahattin Özbek (Bursa), C. Tayyar Sadıklar (Çanakkale), Bülent Ulusu (İstanbul) MDP listelerinden bağımsız olarak Meclis’e girdiler. 21 Eylül 1980-13 Aralık 1983 arasında başbakanlık yapan Bülent Ulusu ise o tarihe kadar Meclis’e bağımsız giren ilk başbakan oldu. 22 Temmuz seçimlerinde ise eski ANAP Genel Başkanı ve eski başbakanlardan Mesut Yılmaz bu konuda ikinci isim olmaya aday.

İTTİFAKLARIN SEÇİMİNDE BAĞIMSIZ MİLLETVEKİLİ YOK

29 Kasım 1987’de yapılan genel seçimler ile, RP, MÇP, IDP’nın örtülü ittifak yaparak RP listelerinden HEP’in de SHP listelerinden girdiği 20 Ekim 1991’deki genel seçimlerde Meclis’te bağımsız milletvekili yer almadı. Bağımsız milletvekilliğinin tercih edilmediği bir başka seçim de 24 Aralık 1995’te yapılan ve BBP’nin ANAP listelerinden, SİP’in de HADEP listelerinden girdiği genel seçim oldu.

ELAZIĞ AĞAR’I, MALATYA ÖZAL’I, TUNCELİ GÜNDOĞAN’I SEÇTİ

18 Nisan 1999’da yapılan genel seçimlerde ise Meclis’e 3 bağımsız milletvekili girdi. Meclis’e bağımsız milletvekili gönderen iller ise Ali Rıza Septioğlu’ndan sonra bu kez Mehmet Ağar’ı seçen Elazığ, eski cumhurbaşkanlarından Turgut Özal’ın oğlu Ahmet Özel'ı Meclis’e gönderen Malatya ve Bekir Gündoğan’ı seçen Tunceli oldu.

2002 SEÇİMLERİNDE 8 BAĞIMSIZ MİLLETVEKİLİ

3 Kasım 2002’de yapılan ve AKP’nin 365 milletvekili ile Meclis’e girdiği seçimlerde ise bağımsız milletvekili sayısı 8 oldu. Yaklaşık 190 bağımsız aday arasında Meclis’e girmeyi başaran isimler ise Edip Safter Gaydalı (Bitlis), Mehmet Ağar (Elazığ),Mustafa Zeydan (Hakkari), Süleyman Bölünmez (Mardin), Sabahattin Cevheri (Şanlıurfa), Ülkü Gökalp Güney (Bayburt), Mehmet Tatar (Şırnak) ve Dursun Akdemir(Iğdır) oldu.

GÜNEYDOĞU BAĞIMSIZI SEVİYOR

Bağımsız milletvekili çıkaran illere bakıldığında ise en çok doğu ve Güneydoğu illerinin bağımsız milletvekilini Meclis’e gönderdiği görülüyor. İller arasında ilk sırada 5 seçimde Meclis’e gönderdiği 6 bağımsız milletvekili ile Mardin yer alırken, bunu Elazığ, Muş, Siirt 4 seçimde birer milletvekili göndererek izledi. Bölgede Meclis’e bağımsız milletvekili gönderen diğer iller arasında ise Bingöl, Diyarbakır, Kahramanmaraş, Malatya, Bitlis 2 seçimde 1’er milletvekili ile, Adıyaman, Bayburt, Erzurum, Hakkari, Iğdır, Şırnak, Şanrlıurfa, Tunceli ve Van da 1 seçimde 1’er milletvekili göndererek yer aldı. Batıda ise İstanbul, bağımsız milletvekili seçen iller arasına 1 seçimde 3 milletvekili çıkararak girdi. İstanbul’un yanı sıra Burdur, Denizli, Konya, Kastamonu, Niğde, Ordu ve Tokat da bağımsız milletvekili çıkardı.

22 TEMMUZ TAHMİNLERİ

22 Temmuz’da yapılacak seçimlerde ise YSK rakamlarına göre 726 bağımsız aday yarışacak. Bağımsız aday sayısında ilk sırayı 157 kişiyle İstanbul alırken bunu Ankara ve İzmir izledi. Bu seçimlerin öncekilerden bir başka farkı bağımsız adaylar arasında 5 genel başkanın da bulunması oldu. Bu isimleri ise DTP Genel Başkanı Ahmet Türk, ÖDP Genel Başkanı Ufuk Uras, EMEP Genel Başkanı Levent Tüzel, BBP Genel Başkanı Muhsin Yazıcıoğlu ve Güçlü Türkiye Partisi Genel Başkanı Tuna Bekleviç oluşturdu.

Seçim sonuçlarına ilişkin yapılan tahminler ise bu seçimlerde Meclis’e girecek bağımsız aday sayısının, önceki seçimlere oranla bir hayli yüksek olacağına işaret ediyor. Tahminlere göre de bu seçimlerde Meclis’e gidecek bağımsız milletvekili sayısı 30’u aşacak. Meclis’e girme ihtimali yüksek görülenler arasında ise DTP’lilerin yanı sıra Rize bağımsız adayı Mesut Yılmaz ve Sivas’tan aday olan Muhsin Yazıcıoğlu sayılıyor.

YÜKSEK OYLARI ZAYİ ETMEMEK İÇİN BU YOLA BAŞVURULDU

Toplumsal Ekonomik Sosyal Araştırmalar Vakfı Başkanı ve eski CHP’li Erol Tuncer ise bağımsız aday sayısının daha önceki yıllara oranla rekor düzeyde gerçekleşmesini “en pratik çare buydu, yüksek oyları zayi etmemek için bu yola başvuruldu” şeklinde değerlendirdi. Tuncer, parti içi demokrasinin olmaması, liderlerin aday belirlemede tek seçici olması ve yüzde 10’luk barajın, bu seçimlerde bağımsız aday sayısını artırdığını söyledi. Tuncer, “Örneğin HADEP 1995 seçimlerinde 11 ilde birinci, 1999’da yine 11 ilde birinci son seçimlerde ise 13 ilde birinci, 15 ilde ise yüzde 20’yi aşıyor. İşte bu sonuçlara rağmen Meclis’e girilemedi. Bu nedenle DTP mevcut oylarını ziyan etmemek için bağımsız adaylığa yöneldi. Bir de tabi siyasi partiler de parti içi demokrasinin olmayışı, liderlerin tek seçici konumda bulunması engelleri aşamayanları bağımsız adaylığa yöneltti” dedi. Tuncer, özellikle DTP’nin iyi örgütlenmesi halinde 25 bağımsızla Meclis’e girebileceğini, Meclis’te ise 30-35 arasında bağımsız milletvekilinin yer alabileceğini kaydetti.

(ANKA)