En büyük krom alıcılarından olan Çin, madeni ayrıştırdıktan sonra platini çeşitli şekillerde işleyerek Türkiye’ye geri satıyor.

Maden zengini olmamıza rağmen bu potansiyeli ekonomiye kazandıramadığımızın en son örneği kromda ortaya çıktı. Türkiye, 2 milyon ton krom ihraç ediyor; ancak ayrıştırma merkezi bulunmadığı için cevherindeki platin bedavaya veriliyor. İhmalin yıllık faturası ise 15 ton altına denk.

Değerli maden çeşitliliği bakımından oldukça zengin durumdaki Türkiye'nin bu konudaki Ar-Ge eksikliği ve tesis yetersizliğinin faturası gittikçe kabarıyor. Yurtdışına satılan krom cevheriyle birlikte 1 gramı 3 gram altına denk gelen platinin bedavaya verildiği tespit edildi. Krom madeni sahalarında araştırma yapan jeoloji mühendisi Dr. Hatice Kozlu Erdal, ilginç verilere ulaştı. Erdal, Kahramanmaraş'taki kromitit (krom cevherleri) yataklarından aldığı numunelerde yüksek miktarda platin ve platin grubu elementlerinin bulunduğunu tespit etti. Yapılan elektron mikroprob analiz verilerine göre, bölgeden çıkarılan 1 ton krom cevheri içerisinde 2,5 gram platin var. Dünyadaki genel uygulamaya göre maden sahalarının açılımında içinde 1,5 gram platinin bulunması ekonomik olarak değerlendiriliyor. Geçen yıl 2 milyon ton krom satıldığı göz önüne alınırsa, bu cevherle birlikte adeta hediye edilen platinin değeri yıllık 15 ton altına denk geliyor. Bu da 40 milyon dolarlık gelir kaybı demek. Oysa aynı tutarda bir yatırımla bu iki değerli madeni ayrıştırmak mümkün. Platin zengini Anadolu kromunun taliplileri arasında Çin ve Rusya ilk sıraları paylaşıyor. Türkiye'de çıkan krom cevheri daha limana inmeden alıcı buluyor. Aşırı talep olduğunu doğrulayan Kervan-Oflaz Madencilik Yönetim Kurulu Başkanı Vedat Oflaz, 2001'de tonu 70 dolara ihraç edilen söz konusu madenin fiyatının kasım ayı itibarıyla 370 dolara çıktığına dikkat çekiyor. Platin ile ilgili üretim ve analiz eksikliği devlet raporlarına da yansıdı. Devlet Planlama Teşkilatı'nın platin işleme ile ilgili ayrıntılı raporunda, günlük bin ton cevher kapasiteli tesis kurmak için 20 ile 40 milyon dolar arasında değişen yatırım gerektiği belirtiliyor.

Türkiye'nin sahip olduğu zenginliği nasıl büyük bir cömertlikle hediye ettiği, jeoloji mühendisi Erdal'ın, MTA dergisinde yayınlayan araştırmasında bütün açıklığıyla yer alıyor. Makalede özetle, 1 ton krom içinde ölçülen 2,5 gram platinin şimdiye kadar Türkiye'deki kromitit yataklarında saptanan en yüksek değer olduğuna vurgu yapılıyor.

Analizlerde, platin grubu elementlerinden paladyum, rodyum, iridyum, osmiyum, rutenyum ve platinyuma da rastlandı. Söz konusu rapordaki bilgilerin benzeri İngiliz Jeoloji Kurumu'nun yaptığı bir araştırmada da aynen geçiyor. Kurumun araştırmacılarından Davit Lefebure, 'Potantial for Palladium and Platinum Deposits in British Columbia' (British Columbia Eyaletinde Paladyum ve Platinin Rezerv Potansiyeli) adlı inceleme yazısında Alacakaya-Elazığ krom yataklarının platin grubu elementlerden paladyum içerdiğini vurguluyor. Erdal'ın tespitlerine konunun uzmanlarından Erciyes Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümü Fizikokimya Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Abdullah Çoban da destek veriyor. Türkiye'de çıkarılan krom cevheri için pek çok ülkenin sırada beklediğini ifade eden Çoban, kromu ihraç edenlerin cevher içindeki platininden habersiz olduğuna inanıyor.

Profesör Çoban, Londra Maden Borsası'ndaki değerlere göre, bir gram platinin parasal değerinin 3 gram altına eşit olduğunun altını çizerek, "Krom cevheri içinde yer alan platin grubu elementlerden osmiyum yüksek sıcaklıkta gaz halinde bulunur. Bu sıcaklık 600 santigrat derecenin üstündedir. Osmiyuma geleceğin enerjisi gözüyle bakılır ve şu an itibarıyla değer biçilememektedir." bilgisini veriyor. Platin ile ilgili üretim ve analiz eksikliği devlet raporlarına da yansıdı. Devlet Planlama Teşkilatı'nın (DPT), Demirdışı Metaller Sanayi Özel İhtisas Raporu'nda platin ve bu gruptaki metallerin üretimi ya da analizlerinin yapılmadığına işaret ediliyor. Günlük bin ton cevher kapasiteli tesis kurmak için 20 ile 40 milyon dolar arasında değişen yatırım gerektiği belirtiliyor. Profesör Abdullah Çoban, "Bu tesisleri kurabilecek teknoloji ve bilgiye sahibiz." ifadesini kullanıyor.

İstanbul Maden ve Metaller İhracatçı Birlikleri verilerine göre, 2006'da 108 milyon dolar değerinde krom cevheri, 37,2 milyon dolarlık da ferro krom ihraç edildi. 2007'nin 11 ayında ise rakamlar iki kat arttı. Krom ihracatı 235 milyon dolara fırlarken, ferro krom satışından 44 milyon dolar gelir elde edildi. İhracatın aynı hızla devam etmesi halinde mevcut krom kaynaklarının 10-12 yılda biteceği hesaplanıyor. Ancak Enerji Bakanlığı, Adana bölgesinde 400 milyon tonluk yeni bir rezerv bulunduğunu ifade ediyor.

'Cevher kaliteli, çok alıyoruz'

Türkiye'de çıkan krom cevheri daha limana inmeden alıcı buluyor. Aşırı talep olduğunu doğrulayan Kervan-Oflaz Madencilik Yönetim Kurulu Başkanı Vedat Oflaz, 2001'de tonu 70 dolara ihraç edilen söz konusu madenin fiyatının kasım ayı itibarıyla 370 dolara çıktığına dikkat çekiyor. Oflaz, 'Satılık Tük kromu var.' denildiğinde alıcıların hiç bekletmeden bu malı satın aldıklarını ifade ediyor. En çok talep, Çin'den geliyor. Uzakdoğu'nun sanayi devi, 2007'de eylül sonuna kadar dünya pazarından 4 milyon 529 bin ton krom çekti. Çin, bunun 843 bin tonunu Türkiye'den aldı. Yıl sonu itibarıyla Çin'e gönderilen krom miktarının bir milyon tona ulaşması bekleniyor.

Krom ithalatıyla uğraşan Çin şirketlerinden Transis Çin ofisinin İstanbul'daki krom departman müdürü Zhenghang, çelik sanayiinde kullanılan kroma talebin büyük olmasını normal karşılıyor. Zhenghang, Türkiye'de çıkarılan kroma ilgi göstermelerini de üç ana sebebe bağlıyor: Rasyosunun yüksek olması, yani krom-demir karışımında kromun yüksek oranda bulunması. Toz oranının düşük olması ve alüminyum oranının yüksek olması. Zhenghang, platin bulunduğu için Türkiye'den daha çok krom aldıkları yönündeki iddiaları ise reddediyor.


Üç firma, fabrika için araştırma yapıyor

Türkiye'de henüz krom ile platini ayrıştıracak bir tesis bulunmuyor. Ancak bazı şirketlerin platin ile kromu ayrıştırmak için tesis kurmayı düşündükleri ve maliyet hesabı yaptırdıkları öğrenildi. Edinilen bilgiye göre 3 şirket, Türkiye'de faaliyet gösteren yabancı menşeli bir firmadan 'Kırım içindeki değerli madenlerin ayrıştırılması ile ilgili kurulacak tesis hakkında bilgi ve maliyet' talebinde bulundu. Adının açıklanmasını istemeyen şirketten bir yetkili, "Merkezimizle temasa geçtik. Fiyat tespiti yapıldı. Raporlar hazırlanıyor. Dosyalar Mart 2008'de ilgili firmalara iletilecek." bilgisini verdi.

ZAMAN